عنصر فسفر در کشاورزی

معجزه عنصر فسفر در کشاورزی

فسفر دومین ماده مهم دربین عناصر ماکرو می باشد. فسفر (p) عنصری جامد، خالص و شفاف است این نافلز واکنش پذیر می‌باشد و عدد اتمی آن 15 می‌باشد.

فسفر به صورت تنهایی در طبیعت یافت نمی شود. فسفر  به سرعت در هوا می سوزد و به پنتا اکسید فسفر تبدیل می گردد. این عنصر در آب قابل حل نیست ولی در دی سولفید کربن حل می شود.

عنصر فسفر در گیاه

این عنصر جزء عناصر ضروری برای رشد گیاه محسوب می‌شود و در همه سلول­‌های زنده گیاهی و حیوانی وجود دارد.

فسفر برای رشد ریشه بسیار مهم است از این رو سالانه باید قبل از کاشت یا در زمان کاشت محصولات زراعی در منطقه ای که بذر جوانه می­ زند استفاده شود. همچنین به علت عدم تحرک فسفر در خاک برای جذب فسفر باید آن را باید در تماس با سیستم ریشه قرار بدهیم.

از جمله عوامل اصلی جهت در دسترس بودن میزان فسفر بالا در خاک برای گیاهان شامل: غلظت یون فسفات در محلول خاک و توانایی خاک جهت باز گرداندن آن به محلول خاک در هنگام برداشت توسط ریشه گیاه است. که اصطلاحا ظرفیت بافری خاک گفته می­ شود.

گیاهان فسفر را از محلول خاک به صورت یون HPO₄^-2 یا H₂PO^-4 جذب می‌کنند نسبت جذب این دو شکل توسط pH خاک تعیین می‌شود.

در pH بالاتر خاک، بیشتر HPO₄^-2 را جذب می‌کند. از آنجا که غلظت فسفر در محلول خاک کم است، گیاهان اکثراً از جذب فعال در برابر شیب غلظت استفاده می‌کنند (یعنی غلظت P در ریشه ها نسبت به محلول خاک بیشتر است)  به همین جهت شیب غلظت به سمت ریشه می‌باشد.

اهمیت و مزایای عنصر فسفر برای گیاهان

فسفر جزئی از ساختار اسید نوکلئیک گیاهان است که سنتز پروتئین را تنظیم می کند. بنابراین، P در تقسیم سلولی و رشد بافت جدید و رشد مناسب ریشه و بهبود میوه دهی بسیار مهم است. همچنین فسفر در افزایش مقاومت در برابر بیماری های گیاهی (مخصوصا نماتد) نقشی مهم دارد.

فسفر در ساختار دیواره سلولی گیاهان، در گرفتن و تبدیل انرژی خورشید به ترکیبات گیاهی، ارتباط بین رشته های DNA و RNA  نقشی اساسی دارد.

علاوه بر این، عنصر فسفر می تواند در انتقال انرژی در گیاهان نقش ویژه ای داشته باشد. به منظور رشد طبیعی گیاه ، فتوسنتز، ذخیره و انتقال انرژی نقش این عنصر بسیار پررنگ می باشد. بدون وجود فسفر کافی ، گیاهان قادر به انجام چرخه زندگی خود نخواهند بود.

فسفر یک جزء مهم DNA است که شامل اطلاعات ژنتیکی همه موجودات زنده است. همچنین این عنصر بخش مهمی از RNA است که کد ژنتیکی ساخت پروتئین و سایر ترکیبات مورد نیاز برای تشکیل ساختار گیاهان را می خواند.

به طور کلی ساختار DNA و RNA از فسفر تشکیل شده است و همین امر موجب می‌شود که گیاه برای ادامه‌ی حیات به این عنصر وابستگی بیشتری داشته باشد. علاوه بر این فسفر برای اجزای ATP بسیار مهم است ATP در طول فتوسنتز تشکیل می‌شود و فسفر بخشی از ساختار آن را تشکیل می‌دهد.

این ماده می‌تواند سبب پردازش مواد مغذی برای رشد گیاه شود. بعلاوه فسفر باعث تعادل عناصرکم مصرف در برگ توسط فسفر ریشه، توسعه و تحریک شدن ریشه، افزایش ساقه و استحکام ساقه، شکل‌گیری گل و تولید بذر، یکنواخت‌تر و زودرس‌تر شدن محصول و بهبود در کیفیت محصول از جمله اهمیت و مزایای عنصر فسفر می باشد.

علائم کمبود فسفر در گیاه

از جمله علامت‌های کمبود عنصر فسفر در گیاه می‌تون به موارد زیر اشاره کرد:

1. افزایش رشد طولی گیاه
2. کاهش رشد شاخه های جانبی گیاه
3. ریزش و زرد شدن برگ ها
4. قرمز و ارغوانی حاشیه ی برگ گیاهان
5. کاهش انبارداری میوه
6. کاهش کیفیت میوه
7. کاهش گل دهی

روش های تشخیص دقیق کمبود فسفر در گیاه

از طریق روش‌های زیر می‌توان کمبود عنصر فسفر را تشخیص داد:

• آنالیز خاک
• آنالیز گیاه
• مشاهده علائم ظاهری

راهکارهای بهبود استفاده از کود فسفر در خاک

راهکارهای بهبود مصرف فسفر را در ادامه می‌خوانید:

• اصلاح خصوصیات خاک سطحی
• مدیریت خاک سطحی
• مدیریت منابع فسفاته
• بهینه سازی استفاده از کود فسفر
• از طریق زمان‌بندی مناسب و مقدار اقتصادی که معمولا این کودها را به صورت ردیفی در هنگام کاشت محصول و یا به صورت پخش در سطح خاک هنگام شخم بکار می­‌روند.

عوامل موثر بر میزان فسفر موجود در خاک

عوامی که میزان فسفر در خاک را تغییر می‌دهند در ادامه بیان شده‌اند:

• شرایط آب و هوایی
• درجه هوازدگی و فرسایش
• نوع ماده تشکیل دهنده خاک
• میزان استفاده از کود و برداشت محصول

عوامل موثر بر قابلیت دسترسی فسفر در خاک

از جمله مواردی که بر قابلیت دسترسی فسفر در خاک تاثیرگذارند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• pH خاک 
• تغذیه متعادل محصولات زراعی 
• نوع رس خاک 
• مواد آلی خاک 
• دما، تخلخل، رطوبت و تراکم خاک 
• زمان بندی استفاده از کود فسفر

مقدار مورد نیاز فسفر

این عنصر در خاک‌ها به صورت ارگانیک و به صورت غیر ارگانیک (معدنی) یافت می‌شود. مقدار مورد نیاز فسفر در خاک و برگ به ترتیب در حدود 15-20 و 4/1 پی‌پی‌ام (ppm) می‌باشد. در صورت تغییر در هر یک از این اعداد اثری منفی بر روی گیاه به جا می‌گذارد.

مشکل اساسی عنصر فسفر

از جمله مهم‌ترین مشکلات رایج فسفر عدم حلالیت آن در خاک می‌باشد. این عنصر به علت عدم تحرک کافی و نرسیدن به ریشه، جذب آن در گیاه کم است.

همچنین فسفر در خاک به دلیل وجود آهک با کلسیم واکنش نشان می‌دهد و تثبیت می‌شود به همین دلیل این کود مانند کودهای دیگر قابل استفاده نیست و نمیتوان آن را روی زمین بپاشیم.

راهکارهایی برای حل مشکلات کود فسفر

فسفر باید به همراه کودهای اسیدی مانند گوگرد و اسیدهای مجاز استفاده کرد زیرا این مواد از تثبیت فسفر در خاک جلوگیری می‌کند.

کودهای رایج زمستانه:

1. سوپرفسفات ساده
2. سوپرفسفات تریپل
3. مونوپتاسیم فسفات
4. مونو آمونیوم فسفات
5. دی آمونیوم فسفات

نکته: برای جذب بهتر این کودها باید از گوگرد معدنی- اسیدی به صورت میکس استفاده شود، همچنین در فصل زمستان برای خنثی شدن و جذب بهتر فسفر از اسید شویی زمستانه استفاده می‌شود.

کودهای رایج دارای عنصر فسفر در طول فصل

برای بیدارکردن درختان در اول فصل باید از اوره فسفات استفاده شود. همچنین استفاده از کودهای اسیدفسفریک به علت داشتن پی اچ اسیدی بالا و حلالیت زیاد و سریع الجذبه بودن و استفاده از مونوپتاسیم فسفات و کود 10-52-10، ده در جذب فسفر بسیار موثر است.

یکی دیگر از ترکیبات مهم حاوی عنصر فسفر، کود داروی فسفیت پتاسیم است. این ترکیب اثر قارچکشی و تغذیه‌ای فوق‌العاده ای در گیاهان مختلف دارد.